Nhằm giúp học sinh dễ dàng hệ thống hóa kiến thức và nội dung các tác phẩm trong chương trình Ngữ văn 8, chúng tôi biên soạn bài Sơ đồ tư duy bài thơ Tức cảnh Pác Bó dễ nhớ, ngắn gọn, đầy đủ thông tin. đủ các nội dung như tìm hiểu chung về tác phẩm, tác giả, bố cục, dàn ý phân tích, bài văn mẫu phân tích,…. Hy vọng thông qua Sơ đồ tư duy bài thơ Tức cảnh Pác Bó sẽ giúp các em nắm được nội dung cơ bản của bài thơ Tức cảnh Pác Bó.
Bài giảng: Tả cảnh Pác Pó – Cô Phạm Lan Anh (giáo viên )
I. Tác giả
– Hồ Chí Minh (1890-1969) tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung
– Quê quán: Làng Kim Liên (làng Sen), xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.
– Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác:
+ Là vị lãnh tụ kính yêu của Việt Nam
Sau 30 năm bôn ba nước ngoài, Bác Hồ trở về trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng trong nước.
+ Không chỉ có công với sự nghiệp cách mạng mà ông còn để lại nhiều di sản văn học có giá trị, xứng đáng là nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc.
– Phong cách sáng tác: Thơ Bác thường viết về thiên nhiên đất nước với tình yêu thiết tha, niềm tự hào, ca từ nhẹ nhàng, bay bổng lãng mạn.
II. Tìm hiểu về công việc
1. Thể loại: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật
2. Hoàn cảnh sáng tác
Sau ba mươi năm hoạt động cách mạng ở nước ngoài, tháng 2 năm 1941, Bác Hồ về nước và trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng trong nước. Khi đó Bác sống và làm việc trong điều kiện hết sức khó khăn nhưng Bác vẫn vui vẻ, lạc quan. Bài thơ Tả cảnh Pác Bó là một trong những tác phẩm được ông sáng tác trong thời gian này.
3. Bố cục
– Phần 1 (3 câu thơ đầu): Cảnh sinh hoạt, hoạt động của Bác Hồ.
– Phần 2 (còn lại): Cảm nghĩ của Bác về cuộc đời hoạt động cách mạng.
4. Giá trị nội dung
Đoạn thơ thể hiện tinh thần lạc quan, phong cách ung dung của Bác trong cuộc đời cách mạng gian khổ
5. Giá trị nghệ thuật
– Sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.
– Giọng thơ trong sáng, sâu lắng thể hiện tinh thần lạc quan trong hoàn cảnh khó khăn
– Sử dụng ngôn ngữ giản dị, đời thường.
III. Lập dàn ý để phân tích tác phẩm
1. Cuộc đời sống và làm việc của Bác ở núi rừng Pác Bó
– Cảnh sinh hoạt của Bác:
+ Về thời gian: sáng – tối
+ Về không gian: suối – hang
+ Hành động: vào-ra
– Cảnh làm việc của Bác:
+ Bàn đá
+ Điều kiện làm việc cực kỳ khó khăn
+ Thức ăn: Ăn măng, măng
+ Cuộc sống đạm bạc, khó khăn
– Phép đối: sáng >< trong thể hiện nhịp sống đều đặn, nhịp nhàng của Bác, ngày nào cũng như ngày nào…
– Món ăn của Bác dân dã, giản dị: cháo ngô với măng. Đây đều là những thực phẩm đi rừng, lúc nào cũng có.
– Cụm từ “vẫn sẵn sàng” không chỉ có nghĩa là sự sẵn có, tính chất của lương thực mà dường như nó còn thể hiện thái độ của người chiến sĩ cách mạng luôn sẵn sàng đương đầu với thử thách, khó khăn.
– Điều kiện làm việc thiếu thốn: Bàn làm việc của Bác là những tảng đá bấp bênh. Trên chiếc bàn ấy, Bác đang làm công việc vô cùng quan trọng liên quan đến vận mệnh của cách mạng Việt Nam.
⇒ Dù cuộc sống nơi rừng núi vô cùng khó khăn, thiếu thốn, nguy hiểm nhưng Bác luôn yêu thiên nhiên, công việc cách mạng, luôn làm chủ cuộc sống. 2. Cảm nghĩ của Bác về mạng sống
– Dù cuộc sống vô cùng khó khăn, thiếu thốn đủ thứ nhưng Bác luôn giữ một tinh thần lạc quan, giọng điệu hóm hỉnh, vui tươi khi kể về cuộc đời mình…
– Câu thơ cuối như một lời thốt ra từ chính trái tim của Bác: “Đời cách mạng thật là sang”. Sự xa hoa của Bác không phải là sự xa hoa về vật chất, mà là sự xa hoa của một đời cách mạng, sống giữa thiên nhiên, dưới bầu trời của Tổ quốc để cống hiến sức mình cho độc lập dân tộc, đem lại cuộc sống bình yên, ấm no cho nhân dân.
⇒ Tinh thần yêu nước sâu sắc, ung dung, lạc quan, yêu đời, hài hòa với thiên nhiên.
IV. CHỈ PHÂN TÍCH
Hồ Chí Minh – vị lãnh tụ đáng kính của dân tộc Việt Nam. Sau nhiều năm bôn ba nước ngoài, Bác Hồ đã về nước trực tiếp lãnh đạo cuộc cách mạng giải phóng dân tộc. Có thể thấy Bác Hồ luôn có hoài bão cứu nước, Bác luôn nghĩ về nước. Bài thơ Tả cảnh Pác Bó cũng phần nào nói lên cuộc sống gian khổ của Bác Hồ khi ở hang Pác Bó. Bài thơ thể hiện tâm trạng vô cùng thoải mái, lạc quan của Người khi được sống giữa thiên nhiên. Ba dòng đầu của bài thơ tả cảnh sống và làm việc của Bác. Mở đầu câu thơ là khung cảnh miền núi nơi hoạt động của những người cộng sản:
Sáng ra suối, tối vào hang
Qua đoạn thơ này ta hình dung được cuộc sống của Bác trong những ngày đầu mới về nước. Hang Bác gọi là hang Cốc Bó, chỉ hơn một mét vuông ở đáy tương đối bằng phẳng, đủ kê một tấm ván thay cho một chiếc giường. Vách hang có độ lồi cao, chỗ trũng sâu, không khí lạnh ẩm. Trước cửa động là một dòng suối nhỏ chảy sát chân núi. Bác đặt tên là suối Lênin và núi Các Mác. Bàn làm việc của Bác là phiến đá kê hai hòn trên, hòn dưới làm ghế cũng ở gần suối. Bác phải sống và làm việc trong hang đá mà chúng ta vẫn biết là nơi ẩm thấp, tối tăm. Không gian chật chội, thời gian cũng trở đi trở lại giữa sáng và tối, tối rồi sáng. Cách ngắt nhịp 4/3 đã tạo cho câu thơ có hai đợt đậm – nhạt, ra – vào rất nhịp nhàng. Đường luật bảy chữ nhưng lồng trong đó là nhịp điệu đều đặn, thong thả như nhịp tuần hoàn của đất trời. Cứ như vậy, cuộc sống với Bác nay đã trở thành nền nếp, hòa cùng nhịp sống nơi núi rừng. Chỉ với câu thơ này thôi cũng đủ cho người đọc thấy một tinh thần chủ động, lạc quan làm chủ hoàn cảnh.
Những điều kiện sống gian khổ, những nguy hiểm rình rập của kẻ thù… tất cả đều tan biến trước phong thái ung dung, tự tại của Bác:
Cháo rau măng đã sẵn sàng.
Bữa cơm giản dị, thanh đạm, xung quanh chỉ có cháo ngô và măng đắng, măng rừng, rau rừng… ngày này qua ngày khác vẫn sẵn sàng nghĩa là những thứ đó luôn sẵn sàng xung quanh. Mặt khác, cháo măng còn gợi nhớ đến cuộc sống thanh bình của người xưa:
Mùa thu ăn măng, mùa đông ăn giá đỗ, mùa xuân tắm hồ sen, mùa hạ tắm ao. (Nguyễn Bỉnh Khiêm)
Nghèo đói đã được thơ hóa thành xa hoa. Trước đây nó là một quy ước, một biểu tượng, bây giờ nó hoàn toàn có thật. Chỉ thoáng một chút câu thơ xưa cũng đượm hương. Nhưng thú vị nhất vẫn là giọng điệu thơ. “Cháo cháo, măng mọc” cũng như “sáng ra”, “tối vào” là nhịp điệu êm đềm, hài hòa bên trong. Ba từ “vẫn sẵn sàng” nâng câu thơ thành một bài bình luận với giọng điệu lạc quan, gần như tự hào, tự tin. Hai câu thơ đầu tả thực, câu thơ thứ ba vừa hiện thực vừa trữ tình. Phía trên không có bóng dáng con người, nhưng ở đây, con người đã hiện ra sống động và có những hành động rõ ràng:
Bàn đá chông chênh lịch sử Đảng,
Nếu trong cụm từ “vẫn sẵn sàng” thoáng ẩn ý vui mừng thì đằng sau tính từ “nặng nề” là nụ cười hóm hỉnh, sâu sắc. “Đứng” vốn có nghĩa là không ổn định, không có chỗ dựa vững chắc. Bàn đá của Bác thật bấp bênh vì nó chỉ là một phiến đá. Bàn đá nhẵn nhụi, nhưng lại là bàn đá tự nhiên, có những đường uốn lượn, uốn lượn. Đó là thứ bàn vụng về. Nhưng nghĩa của từ bấp bênh không phải để chỉ đặc điểm của một bàn thạch cụ thể, mà là hình ảnh ẩn dụ cho tình thế khó khăn của cách mạng nước ta và cách mạng thế giới lúc bấy giờ. Năm ấy, quân phát xít đang thắng lợi trên mọi mặt trận. Tuy nhiên, trong thế bấp bênh đó, Bác Hồ vẫn bình tĩnh dịch cuốn Lịch sử Đảng (Lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô, viết bằng tiếng Nga) để cán bộ ta nghiên cứu, học hỏi những kinh nghiệm phong phú, quý báu để hoạt động. ứng dụng thực tiễn của phong trào đấu tranh cách mạng. Việc làm này của Bác có tác dụng đặt cơ sở lý luận cho cách mạng Việt Nam. Đó là một điều rất cần thiết. Đối lập giữa tính chất nghiêm túc và tầm quan trọng của công việc với vẻ đơn sơ, chông chênh của bàn đá, nghe có vẻ khôi hài, bông đùa nhưng thực ra lại có ý nghĩa cách mạng to lớn. Hãy nghe giọng điệu của bài thơ để thấy rõ điều đó. Ở nhịp bốn (“Bàn đá chông chênh”), âm hưởng có phần trắc trở (ba thanh bằng, một thanh bằng), gợi cảnh hiểm nguy; nhưng ở nhịp thứ ba (“bản dịch của Đảng”) thì ngược lại, âm thanh chắc, khỏe, (ba quân) thể hiện ý chí kiên quyết chiến đấu, tin tưởng. Câu thơ toát lên tư thế hoạt bát, vững vàng trước mọi hiểm nguy của Bác, điểm thêm nụ cười thanh tao, siêu phàm.
Người xưa mỗi khi bất đắc dĩ thường trốn vào núi rừng thưởng ngoạn hương rừng để an ủi tâm hồn, nhưng Bác thì khác. Bác đến với núi rừng không phải để ẩn náu mà để vạch từng đường đi nước bước của phong trào cách mạng giải phóng dân tộc.
Nếu như ở ba câu thơ đầu, niềm hân hoan, tự hào còn ẩn chứa bên trong thì đến câu thơ cuối, niềm hân hoan ấy được bộc lộ rõ qua ngôn từ, nhịp điệu, âm hưởng. Sự nghèo khó, thiếu thốn về vật chất đã được chuyển hóa thành sự giàu có về tinh thần. Bác đánh giá hiện thực ấy bằng nụ cười hóm hỉnh, sâu sắc của một triết gia:
Cuộc sống thực sự là một cuộc cách mạng!
Tinh thần của bài thơ tụ cả ở chữ “sang” này. Niềm tin và lòng tự hào về Bác Hồ tỏa sáng cả bài thơ. Cách nói và giọng điệu vui tươi của ba câu thơ đầu đã làm nhẹ đi biết bao gian lao, vất vả mà Bác đã phải trải qua. Nhưng đến câu thơ thứ tư, với từ “sang”, mọi nhọc nhằn dường như đã được xóa nhòa. Bài thơ như một nét về cuộc sống xa hoa của người cách mạng. Đó là một cuộc sống gian khổ nhưng tràn ngập niềm vui lớn lao. Ba mươi năm lưu lạc đi tìm “hình ảnh nước” (Chế Lan Viên) nay đã về sống giữa lòng Tổ quốc thân yêu, trực tiếp lãnh đạo cách mạng cứu dân, cứu nước. Đặc biệt, niềm vui đó càng được nhân lên khi Người hay tin thời cơ giải phóng dân tộc đang đến gần. Bên cạnh đó, được sống giữa thiên nhiên là tâm nguyện cả đời của Bác. So với những niềm vui to lớn đó, những gian khổ ấy chẳng nghĩa lý gì. Nói cách khác, sống trong hoàn cảnh khó khăn mà làm nên sự nghiệp lớn, cuộc đời cách mạng quả là “sang chảnh”. Câu thơ lấp lánh nụ cười hóm hỉnh, nụ cười của một nhà cách mạng.
Bằng những câu đùa hóm hỉnh, bài thơ “Tả cảnh Pác Bó” đã cho ta thấy niềm vui, sự lạc quan, ung dung của Bác Hồ trong cuộc đời hoạt động cách mạng gian khổ ở Pác Bó. Qua đây ta biết Bác là người yêu thiên nhiên, yêu quê hương, đất nước, dù trong hoàn cảnh nào Bác vẫn sống ung dung, thanh thản và tin tưởng tuyệt đối vào thắng lợi của sự nghiệp cách mạng. Bên cạnh đó, bài thơ còn là bài học sâu sắc về thái độ, quan điểm sống đúng đắn, tích cực của người chiến sĩ cộng sản chân chính.
V. Vài nhận xét về tác phẩm
1. Người đời Đường, nhà Thanh (Trung Quốc) cho rằng câu thứ ba khó nhất là tứ tuyệt. Đại đa số các bài thơ tứ tuyệt thay đổi ở câu này, có khi kết thúc ở câu kia, biến đổi, biến đổi từ câu ấy.
Từ không khí tự nhiên: “suối trong hang sớm tối”, chuyển sang không khí sinh hoạt xã hội: Đảng, lịch sử, sử Đảng, v.v… Từ những âm thanh phẳng lặng êm đềm chuyển sang những âm điệu trầm buồn, nặng trĩu (dịch), đanh ( dịch) đánh dấu. đá) hỏi (lịch sử) chắc chắn.
Động nhưng rất hồn nhiên, nhẹ nhàng, không có gì là phá cách với những người trên. Trong khung cảnh hang hốc, suối nguồn ấy, người xưa “san thi, cố kính” “Kinh Kinh chấm sơn”… Và hôm nay Bác ngồi dịch lịch sử Đảng. nhưng khác nhau một vùng, một trời.
(Chế Lan Viên)
Xem thêm sơ đồ tư duy các bài văn, bài văn lớp 8 hay, chi tiết:
Mục Lục Văn Mẫu | Ngữ văn hay lớp 8 theo từng phần:
Các bài văn lớp 8 khác
