Đề bài: Phân tích bài thơ “Chờ gió đông” của Nguyễn Đình Chiểu.
Ngay từ khi nước ta còn “tiếng súng Tây”, Nguyễn Đình Chiểu đã giương cao ngọn cờ yêu nước chống Pháp bằng thơ văn. Nam Bộ dần rơi vào tay giặc bởi triều đình nhà Nguyễn hèn nhát. Sống trong sự kìm kẹp của chế độ thực dân, lòng nhà thơ đau đớn, xót xa nhưng vẫn hướng về và hy vọng vào một ngày mai, ở một vận hội mới để đổi non sông. Bài thơ Cảm cảnh là tiếng vọng của tấm lòng vì nước của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu:
“Hoa e thẹn chờ gió đông?
Mùa xuân ở đâu, cỏ hay không?
Mây phương Bắc trông cậy trông
Chiều phương Nam bật tiếng hồng
Những bờ biển cổ xưa của vùng đất được chia thành khác
Mặt trời sương mù ở đây trên bầu trời
Chừng nào Thành ấn xuyên
Một trận mưa như trút nước đã rửa sạch núi và sông.”
Bài thơ được làm theo thể tám chữ, một thể thơ Đường luật quen thuộc. Đề bài Chờ gió bão, chờ gió xuân mát nhưng thực chất là tâm trạng và khát vọng của nhà thơ trước vận hội của đất nước.
Sáu câu (tử, thực, đãi) tả cảnh chờ gió đông của đất trời, cây cỏ nhưng thực chất để nói lên tâm trạng khắc khoải, thể hiện một nỗi buồn sâu sắc về cảnh nước mất, nhà tan:
“Cỏ hoa mong gió đông
Chúa xuân ở đâu, có sao không?”.
Hai chữ “buồn” thể hiện rõ tâm trạng buồn của hoa cỏ chờ đón gió xuân. Tiếp theo đó là một câu hỏi, như một tiếng kêu đau đớn, xót xa, làm khuếch đại và đào sâu tám trạng thái buồn và mong đợi ở trên.
Hai câu viết theo kiểu ẩn dụ. Nói “hoa cỏ” có nghĩa là quê hương, đất nước, sông núi và cả con người, đất nước, còn “xuân chúa” có nghĩa là triều đình, vua chúa, hay những trang anh hùng cứu nước. “Chúa xuân” ở đâu cố không nghe tiếng gọi của sông núi, cây cỏ đang “buồn bã” chờ gió xuân mát lành?
“Mây bắc trông tin
Thuở Nam không tiếng hồng”.
Vẫn ở phương diện ẩn dụ là các hình ảnh “mây trời”; “Chiều chiều phương Nam” là nói đến cảnh nước mất nhà tan, mịt mù trong niềm ngóng trông vô vọng tin chúa Xuân và gió đông. Người xưa dùng chim én, chim hồng để gửi thông điệp. “Đi tìm tin tức” mà không thấy và “vô thanh” cũng có nghĩa là không có âm thanh. Hai câu thơ (thực) thể hiện sự chán nản, trách móc trước thái độ thờ ơ, vô trách nhiệm của Chúa Xuân:
“Bờ cũ chia đôi đất trời”
Mặt trời sương mù này đã chia sẻ bầu trời.”
Hai bài văn đưa ta trở lại hiện thực đau thương của đất nước thuở ấy. Bài thơ mang giọng điệu ai oán, căm giận.
“Cố hương” vốn là đất nước vẹn toàn của ta, sao lại chia cho kẻ khác, chẳng lẽ sống chung với giặc sao? “Có đội trời chung” thể hiện giọng điệu bất bình, thái độ dứt khoát, quyết liệt trước kẻ thù.
Hai câu kết:
“Chừng nào Thánh Dế chiếu soi
Một trận mưa như trút nước đã rửa sạch núi và sông.”
Nếu như ở đầu bài thơ, tác giả sử dụng những từ ngữ ẩn dụ: “Chúa xuân”; “Gió đông”, ở đây anh thấy cần phải gọi thẳng tên pho tượng: đó là “Thánh đế”. Bao giờ mới xuất hiện một vị vua anh minh, một vị hoàng đế anh minh hiểu lòng dân, ra tay cứu dân, cứu nước, rửa hận non sông. Lời chúc cũng là lời kêu gọi tha thiết từ tấm lòng yêu dân sâu nặng của Nguyễn Đình Chiểu – hãy “nhìn thấu” tình cảnh của dân, hiểu được nỗi niềm mong mỏi của nhân dân. Bài thơ kết thúc với một viễn cảnh ấm lòng. Người xưa thường nói: “ân vương như mưa”, ở đây tác giả cầu mong một cơn mưa thuận gió hòa để rửa sạch lũ cướp nước và cả lũ rác rưởi đang làm ô nhiễm nước non này.
Bài thơ có hai lớp nghĩa đan xen, rõ ràng và sâu lắng. Bề nổi dễ thấy của bài thơ là cảnh một người đang buồn, chờ đợi “gió đông”, mong một cơn “mưa êm”… Nhưng ai đọc cũng thấy, bề nổi chỉ là một cánh chim, thôi. nó được. Phần chìm hiện lên ngày càng rõ. Đó là sự khao khát, mong đợi một ngày mai tốt đẹp sẽ đến. Càng nghĩ lại càng cảm kích trước tấm lòng của nhà thơ yêu nước mù lòa Nguyễn Đình Chiểu.
Các bộ đề lớp 12 khác
